Οι Παραδοσιακές Κατοικίες της Φλώρινας - του Αινεία Οικονόμου

Λεπτομέρειες

Κατηγορία: Πολιτιστικά

Δημιουργήθηκε στις Τετάρτη, 09 Μαϊ 2012 19:28

Προβολές: 3500

Οι παραδοσιακές κατοικίες της Φλώρινας κατά την περίοδο 1850-1900 χαρακτηρίζονται από συμμετρία, αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά) στον όροφο και μεγάλα παράθυρα με μορφολογικά στοιχεία επηρεασμένα από την ακαδημαϊκή αρχιτεκτονική. Οι οντάδες (δωμάτια) έχουν τρία ή δύο παράθυρα με ξύλινο πλαίσιο και δωρικό υπέρθυρο σε κάθε όψη. Συγχρόνως, οι όψεις διαμορφώνονται με ξύλινα κατακόρυφα (ψευδοπαραστάδες) και οριζόντια στοιχεία, ενώ η προεξοχή (αστρέχα) της στέγης καλύπτεται με περιμετρικό γείσο. [10]

για να διαβάσετε όλο το άρθρο κάντε κλικ παρακάτω...

Η τοιχοποιία του ορόφου και της κύριας όψης του ισογείου είναι συνήθως κατασκευασμένη με ξυλόπηκτη κατασκευή μικρού πάχους (20 εκ.) με κατακόρυφα, διαγώνια και οριζόντια στοιχεία (τσατμάς) ενώ η περιμετρική τοιχοποιία του ισογείου είναι από λιθοδομή πάχους 75 εκ. με άφθονο συνδετικό αργιλοκονίαμα (λάσπη). Στην λιθοδομή παρεμβάλλονται επίσης κατακόρυφα στοιχεία στήριξης (ορθοστάτες) και οριζόντια ξύλινα στοιχεία περίδεσης (ξυλοδεσιές). Τα πατώματα κατασκευάζονται με ξύλινα δοκάρια. Οι οροφές του ορόφου και του ισογείου κατασκευάζονται με σανίδες και πηχάκια, ενώ τα δάπεδα είναι επίσης ξύλινα. [10]

Οι μουσάντρες ή μεσάντρες είναι οι εντοιχισμένες ντουλάπες, που υπάρχουν στους καλούς οντάδες των παραδοσιακών κατοικιών. Η βασική λειτουργία τους είναι η αποθήκευση του κινητού εξοπλισμού της κατοικίας. Κατά την διάρκεια της ημέρας, στην μουσάντρα φυλάσσονται τα στρώματα, τα στρωσίδια και τα μαξιλάρια.

Τα ξύλινα ταβάνια κατασκευάζονται στους καλούς οντάδες του ορόφου των κατοικιών, οι οποίοι έχουν τετραγωνική κάτοψη. Έχουν οκταγωνικό σχήμα και εντάσσονται στο τετράγωνο που περιγράφεται από τις τρεις τοιχοποιίες και την μουσάντρα. Το κεντρικό οκτάγωνο είναι ψηλότερα από την υπόλοιπη οροφή και, πολλές φορές, είναι ενσωματωμένο μέσα στην στέγη. Στο οκτάγωνο, εγγράφονται διακοσμητικά στοιχεία κατασκευασμένα με πηχάκια και ξύλινα στοιχεία, τα οποία έχουν την μορφή ρόμβων και τριγώνων [10].

Οι αρχιτεκτονικές προεξοχές (σαχνισιά) των οντάδων του ορόφου έχουν σχετικά μικρό πλάτος (55-60 εκ.). Η στήριξη των σαχνισιών πραγματοποιείται με εγκάρσια, κεκλιμένα στοιχεία, που καλύπτονται με πηχάκια, διαμορφώνονται σε σχήμα φουρουσιών. Το κυρτό κυμάτιο, που καλύπτει την προεξοχή της στέγης είναι κατασκευασμένο από πηχάκια και επικαλύπτεται με κονίαμα. Οι όψεις των κατοικιών έχουν σε όλες τις περιπτώσεις επίχρισμα (σοβά), τόσο στο ισόγειο, όσο και στον όροφο.

Κύρια όψη κατοικίας της Φλώρινας με ξυλόπηκτες τοιχοποιίες στον όροφο, όπου φαίνεται ο ξύλινος σκελετός

Μουσάντρα στον καλό οντά παραδοσιακής κατοικίας	Ταβάνι στον καλό οντά παραδοσιακής κατοικίας

1. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΤΕΜΕΛΚΟΥ (1908)

Η κατοικία Τεμέλκου βρίσκεται στην Λεωφόρο Ελευθερίας 36, στο Βαρόσι και έχει νοτιοανατολικό προσανατολισμό. Είναι μία διώροφη κατοικία με δύο δωμάτια και κεντρικό χώρο (σοφά) σε κάθε όροφο. Η κατοικία αυτή κατασκευάστηκε το 1908, σύμφωνα με την επιγραφή πάνω από το ένα παράθυρο του σοφά, και αποτελεί σήμερα το νεώτερο σωζόμενο δείγμα παραδοσιακής κατοικίας στη Φλώρινα. Λόγω της χρονολογίας κατασκευής της, στους ξυλόπηκτους (με ξύλινο σκελετό) τοίχους της κατοικίας χρησιμοποιήθηκαν οπτόπλινθοι (ψημένα τούβλα) και όχι ωμόπλινθοι. Η κατοικία έχει ιδιαίτερα μορφολογικά χαρακτηριστικά, όπως αέτωμα στο μέσο της κύριας όψης και έναν εξώστη στον όροφο, ο οποίος στηρίζεται σε ξύλινες κολώνες (ορθοστάτες). [10]

Κατοικία Τεμέλκου. Άποψη από το δρόμο	Κατοικία Τεμέλκου. Άποψη από την αυλή

2. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΧΑΡΗ (1873)

Η κατοικία Χάρη βρίσκεται στη συνοικία Βαρόσι, στην Λεωφόρο Ελευθερίας 63. Είναι μεγάλο αρχοντικό κτισμένο το έτος 1873 που ανακατασκευάστηκε κατά τα τέλη του 20ου αιώνα. Ανήκει στον τύπο της κατοικίας με εσωτερικό σοφά (κεντρική σάλα) και έχει υπερυψωμένο ισόγειο και υπόγειο. Η κατοικία έχει βόρειο προσανατολισμό, αλλά επειδή είναι γωνιακή και ελεύθερα τοποθετημένη στο οικόπεδο, υπάρχει μεγάλος αριθμός ανοιγμάτων και στις άλλες δύο όψεις. Στο μέσο της κύριας όψης υπάρχει τριγωνικό αέτωμα. [10]

Το Βαρόσι σε παλαιά φωτογραφία. Αριστερά διακρίνεται η κατοικία Χάρη, και στα δεξιά η κατοικία Λοκμάνη πηγή: Αρχείο Γ. Αντωνιάδη

Κατοικία Χάρη. Βορειοανατολική άποψη	Κατοικία Χάρη. Βορειοδυτική άποψη

3. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΡΕΣΝΑΛΗ?ΦΟΥΖΑ (1875)

Η κατοικία Ρεσναλή ? Φούζα, που βρίσκεται στην πάροδο της Λεωφόρου Ελευθερίας 73, στο Βαρόσι, κτίστηκε περίπου το 1875 και ήταν αρχικά κατοικία Μπέη, όπως και τα υπόλοιπα μεγάλα αρχοντικά της συνοικίας. Πρόκειται για ένα μεγάλο διώροφο αρχοντικό με εσωτερικό σοφά (κατοικία με τέσσερα δωμάτια και κεντρική σάλα) και υπόγειο, χαρακτηριστικό του δεύτερου μισού του 19^ου αιώνα. Ο κύριος προσανατολισμός της κατοικίας είναι ανατολικός (στην πάροδο), αλλά και η πλαϊνή νότια όψη, που κοιτάει προς τον λόφο του Αγ. Παντελεήμονα, είναι επίσης διαμορφωμένη με μεγάλο αριθμό ανοιγμάτων. Στο μέσο της κύριας όψης υπάρχει τριγωνικό αέτωμα. Η κατοικία χωρίστηκε σε δύο μέρη στις αρχές του 20^ου αιώνα, με ελαφρύ τοίχο από μπαγδατόπηχες (ξύλινα πηχάκια) στο μέσο του σοφά. [10]

Κατοικία Ρεσναλή-Φούζα. Βορειοανατολική άποψη	Κατοικία Ρεσναλή-Φούζα. Ανατολική άποψη

Κατοικία Ρεσναλή-Φούζα. Πλάγια νότια όψη	Κατοικία Ρεσναλή-Φούζα. Άποψη από το βουνό

4. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΛΟΚΜΑΝΗ (περ. 1875)

Η κατοικία Λοκμάνη βρίσκεται στην Λεωφόρο Ελευθερίας 79, στο Βαρόσι. Είναι μια τριώροφη κατοικία του δεύτερου μισού του 19^ου αιώνα, με τρία δωμάτια και εσωτερικό κλεισμένο χαγιάτι (ημιυπαίθριος χώρος) σε κάθε όροφο, και έχει βόρειο προσανατολισμό. Στο κέντρο της κύριας βόρειας όψης υπάρχει αέτωμα και διακοσμητικά ξύλινα στοιχεία (παραστάδα και ρόδακας). Η κατοικία έχει δεχθεί μεταγενέστερα κάποιες επεμβάσεις στην νότια όψη, που βλέπει σε εσωτερική αυλή. [10]

Κατοικία Λοκμάνη. Κύρια όψη προς το δρόμο	Κατοικία Λοκμάνη. Όψη προς την αυλή

5. ΚΟΥΛΕΣ (περ. 1800)

Ο οθωμανικός αμυντικός πύργος (κουλές) της πόλης της Φλώρινας, βρίσκεται κοντά στην κοίτη του ποταμού Σακουλέβα, βόρεια της Λεωφόρου Ελευθερίας, παραπλεύρως της σημερινής οδού Ταγμ. Φουλεδάκη (πρώην οδός Αθηνών) [5]. Ο αμυντικός αυτός πύργος ήταν κτισμένος σε επαφή με μία μεγάλη κατοικία με χαγιάτι του 19^ου αιώνα και πιθανότατα αποτελούσε τμήμα της ίδιας ιδιοκτησίας. Στη νότια πλευρά του υπήρχε και δεύτερη κατοικία του δεύτερου μισού του 19^ου αι., η οποία σώζεται σήμερα με διαφορετική μορφή από ότι είχε αρχικά. Σε άγνωστη χρονική στιγμή οι πάνω όροφοι του πύργου καταστράφηκαν και το ισόγειό του καλύφθηκε ξανά με κεραμίδια, που διαμόρφωναν μια τρίρριχτη στέγη. Κατά τον 20^ο αιώνα, ο κουλές της Φλώρινας χρησιμοποιήθηκε ως αποθήκη από τους κατοίκους που έμεναν στα γύρω σπίτια, αλλά η ύπαρξη του δεν ήταν ευρύτερα γνωστή. Το 1985, τμήμα του πύργου καταστράφηκε κατά την κατεδάφιση διπλανών κτισμάτων για την ανέγερση οικοδομής [9], με αποτέλεσμα να αποκαλυφθεί το εσωτερικό του.

Ένας δεύτερος μεγαλύτερος αμυντικός πύργος φαίνεται σε παλιές cartes-postalesότι υπήρχε στο κέντρο της οικοδομικής νησίδας που ορίζεται από τη Λεωφόρο Ελευθερίας και τις οδούς Δημοκρατίας (σημερινή Βασ. Γεωργίου) και Βενιζέλου (σημερινή 25^ης Μαρτίου). Ο μεγάλος αυτός πύργος είχε ιδιαίτερη μορφή αμυντικού κτίσματος με γωνιακούς προμαχώνες σε διαγώνια προβολή. Αποτελούνταν από δύο ορόφους με θολωτή κάλυψη από οπτόπλινθους (ψημένα τούβλα) και η τοιχοποιία του ήταν κατασκευασμένη από λιθοδομή. Κατεδαφίστηκε κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (περίπου το 1930) [8]. Η μορφολογία και η κατασκευή αυτού του πύργου παραπέμπει σε πρώιμο οθωμανικό αμυντικό κτίσμα (κατοικία-πύργο).

Τέτοιοι αμυντικοί πύργοι σε ιδιοκτησίες πλούσιων γαιοκτημόνων, ήταν συνηθισμένοι κατά τον 18^ο αιώνα σε αρκετές περιοχές του βαλκανικού χώρου. Αρκετοί από αυτούς τους οθωμανικούς πύργους, όπως αυτοί στο Κράτοβο, είχαν τρεις ή και τέσσερεις ορόφους με θόλους και ημιχώνια ή πτυχωτές επιφάνειες στη βάση τους. Τα ανοίγματα ήταν μικρά με ισλαμικά τόξα στο επάνω μέρος τους, και τοποθετούνταν στις ανώτερες στάθμες. Τέλος, υπήρχε συχνά εξώστης με μικρή πόρτα στον πάνω όροφο. Η κατασκευή των πύργων αυτών πραγματοποιούνταν με λιθοδομή ενώ η τελική κάλυψη γινόταν με σχιστολιθικές πλάκες.

Άποψη του κουλέ από τα νοτιοανατολικά	Άποψη από τα δυτικά του εσωτερικού του κουλέ

6. ΕΚΛΕΚΤΙΚΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΤΟΙΚΙΕΣ ΣΤΗ ΛΕΩΦ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ

Στη Φλώρινα, στη Λεωφόρο Ελευθερίας στο ποτάμι, αλλά και σε κεντρικούς δρόμους, όπως είναι οι οδοί Μεγάλου Αλεξάνδρου και Στεφάνου Δραγούμη, κτίζονται κατά το διάστημα 1880-1890 αρκετές διώροφες εκλεκτικιστικές κατοικίες με απλά μορφολογικά στοιχεία, οι οποίες ανήκουν κυρίως σε Έλληνες. Οι κατοικίες αυτές έχουν σχετικά μεγαλύτερο ύψος ορόφων από ότι τα παλαιότερα κτίσματα, όχι όμως τόσο μεγάλο όσο οι εκλεκτικιστικές κατοικίες της περιόδου του Μεσοπολέμου[10]. Το φαινόμενο της συνύπαρξης παραδοσιακών και εκλεκτικιστικών κατοικιών κατά τα τέλη του 19^ου και στις αρχές του 20^ου αιώνα εμφανίζεται και στο Μοναστήρι (Bitola), όπου παρατηρείται σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα και όπου οι αντίστοιχες κατοικίες έχουν ιδιαίτερα μορφολογικά στοιχεία, όπως έρκερ και αετώματα [10].

Οι δύο αυτές τάσεις συνυπάρχουν στην αρχιτεκτονική της Φλώρινας, κατά τα τέλη του 19ου αιώνα. Έτσι, υπάρχουν παραδοσιακές κατοικίες στις οποίες εφαρμόζεται ο τύπος με εσωτερικό σοφά και εκλεκτικιστικές κατοικίες με σάλα. Οι πρώτες είναι κατασκευασμένες από συνεργεία μαστόρων, με βάση πρωτογενή σκαριφήματα (σκίτσα) του βασικού προτύπου και διαφοροποιούνται ανάλογα με τις ανάγκες των ιδιοκτητών και το οικόπεδο[10]. Οι εκλεκτικιστικές κατοικίες έχουν σχεδιαστεί, τόσο σε επίπεδο κάτοψης, όσο και σε επίπεδο όψης από Φλωρινιώτες αρχιτέκτονες με σπουδές στο εξωτερικό ή ξένους (Γάλλους και Αυστριακούς) μηχανικούς [4] και έχουν κατασκευαστεί από εξειδικευμένα συνεργεία κάτω από την επίβλεψη τους.

Φλώρινα. Εκλεκτικιστικές κατοικίες της δεκαετίας του 1880 στη Λεωφόρο Ελευθερίας

Φλώρινα. Εκλεκτικιστικές κατοικίες της δεκαετίας του 1880 στην Πλατεία Σχολείων στο ποτάμι

7. ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΒΟΓΙΑΤΖΗ (1890) ? ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΑΒΒΙΝΟΥ (1885)

Η κατοικία Βογιατζή βρίσκεται στην Λεωφόρο Ελευθερίας 119 στο δυτικό όριο της συνοικίας Βαρόσι. Πρόκειται για μια διώροφη κατοικία κτισμένη περίπου το 1890, με δύο δωμάτια και σοφά σε κάθε όροφο, και κεντρική προεξοχή, που έχει βόρειο προσανατολισμό. Σύμφωνα με πληροφορία του Εμμ. Σαββίνου, η προγενέστερη διπλανή εκλεκτικιστική κατοικία κατασκευάστηκε γύρω στα 1885 από Τούρκο αξιωματούχο. [10]

Το σύνολο κατοικιών Βογιατζή - Σαββίνου (1885-1890) στη Λεωφόρο Ελευθερίας, στο ποτάμι

8. ΜΙΝΑΡΕΣ (περ. 1750)

Στις αρχές του 20^ου αιώνα, η Φλώρινα είχε επτά τζαμιά, τα οποία ήταν διασκορπισμένα στην πόλη, από το ανατολικό ως το δυτικό άκρο της και από τα οποία σήμερα δεν σώζεται κανένα. Τα τζαμιά αυτά βρίσκονταν σε μια νοητή τεθλασμένη γραμμή, σε σχετικά κανονικές αποστάσεις μεταξύ τους (από 250 μέχρι 500 μ.), έτσι ώστε να καλύπτουν και να εξυπηρετούν τις διαφορετικές συνοικίες.Από τις φωτογραφίες των Γάλλων (Campagned? Orient, 1914-18, Florina ? Φωτοθήκη Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας & Αρχείο Αντωνιάδη) και από το Γαλλικό Χάρτη (VilledeFlorina. Projetd' Embellishment. 25 Avril 1918 ? Αρχείο Διεύθυνσης Πολεοδομίας Φλώρινας) προκύπτει ότι πρόκειται για μονώροφα κτίρια ορθογωνικής κάτοψης, κτισμένα κατά τον 18^ο και 19^ο αιώνα, με τον μεγάλο άξονα κατά τη διεύθυνση ΒΔ - ΝΑ, τα οποία καλύπτονταν με απλή, τετράρριχτη στέγη. Η μορφολογία των κτισμάτων εξαρτάται από την χρονολογία κατασκευής τους. Έτσι, σε κάποια από τα τεμένη, όπως το τζαμί στη βόρεια είσοδο της πόλης, το τζαμί της αγοράς (?arsiCami) και το τζαμί του μεκτεπέ (Πλατεία Αρχελάου) τα ανοίγματα είναι σχετικά μικρά και έχουν φεγγίτες στο επάνω μέρος (μορφολογία 17^ου -18^ου αιώνα), ενώ σε άλλα, όπως το SandalCami και το Kur?unluCami τα ανοίγματα είναι μεγαλύτερα, με νεοκλασικά και εκλεκτικιστικά στοιχεία στις κορνίζες και στα υπέρθυρα (19^ος αιώνας ? εισαγωγή στοιχείων ακαδημαϊκής αρχιτεκτονικής). Οι μιναρέδες τους βρίσκονταν συνήθως στην νοτιοδυτική πλευρά και ήταν κατασκευασμένοι από λιθοδομή στη βάση και οπτοπλινθοδομή στο ανώτερο μέρος [10].

Το τζαμί της αγοράς ήταν ένα από αυτά τα τεμένη, και εξυπηρετούσε ολόκληρη την συνοικία της αγοράς. Βρισκόταν στην βόρεια πλευρά της οδού Παπακωνσταντίνου Νερέτης, στην οικοδομική νησίδα που ορίζεται από τις οδούς Μεγ. Αλεξάνδρου, Παπακωνσταντίνου Νερέτης και Κρέσνας. Στην ίδια οικοδομική νησίδα, υπήρχαν και άλλα μουσουλμανικά μνημεία, όπως ο τεκές των δερβίσηδων του Τάγματος των Halveti, ο ξενώνας του τεκέ, ο μεντρεσές και το δερβίσικο μαυσωλείο που περιέβαλλαν την εσωτερική αυλή του τεμένους [7].

Το τζαμί, που ονομαζόταν ?arsiCami ή YakosuBey[2] είχε μιναρέ με ύψος μεγαλύτερο από 15 μέτρα. Το τέμενος ήταν ένα μεγάλο κτίσμα με λιθόστρωτο δάπεδο [7], τετράρριχτη στέγη, και αρκετά ανοίγματα με φεγγίτες στο επάνω μέρος, κυρίως προς την πλευρά της εσωτερικής αυλής, στην ανατολική του όψη. Ο μιναρές εφάπτονταν στο κτίριο. Κατά την περίοδο 1953-1954, το τζαμί κατεδαφίστηκε εξ?ολοκλήρου, εκτός από ένα τμήμα της βάσης του μιναρέ [7].

Άποψη του μιναρέ από τα νοτιοδυτικά	Άποψη του μιναρέ από τα βορειοανατολικά (είσοδος)

9. ΛΟΥΤΡΟ (περ. 1600)

Το οθωμανικό λουτρό της πόλης της Φλώρινας, βρίσκεται κοντά στην κοίτη του ποταμού Σακουλέβα, στη δυτική πλευρά της Πλατείας Δικαιοσύνης, στο κατώτερο τμήμα της οδού Αριστοτέλους.

Σύμφωνα με τον Εβλιγία Τσελεμπή, Τούρκο περιηγητή που επισκέφτηκε την Φλώρινα μετά τα μέσα του 17^ου αιώνα (περ. το 1661), στην πόλη υπάρχουν δύο λουτρά, από τα οποία το ένα είναι πιθανόν βυζαντινό (αναφέρεται ως πολύ ευχάριστο και αρχαίο λουτρό, δηλαδή προγενέστερο της κατάληψης της Φλώρινας από τους Τούρκους)[1]. Πρόκειται για το λουτρό της αγοράς, στην οδό Κωνσταντίνου Παλαιολόγου, του οποίου τα ερείπια κατεδαφίστηκαν κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (1925) για να κτιστεί σε εκείνη τη θέση μια διώροφη συμμετρική εκλεκτικιστική κατοικία [3], [6]. Ο Εβλιγία Τσελεμπή πρέπει να επισκέφτηκε μόνο αυτό το λουτρό και έτσι δεν αναφέρει στοιχεία για το δεύτερο, το οποίο κτίστηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας και είχε μικρότερη σημασία από το βυζαντινό.Το δεύτερο λουτρό είναι αυτό που σώζεται σήμερα και λειτουργούσε μέχρι το 1958 [3].

Το λουτρό έχει έναν κεντρικό πυρήνα, με ορθογωνική κάτοψη, που περιλαμβάνει το θερμό χώρο και το καζάνι. Ο θερμός χώρος καλύπτεται με ημισφαιρικό θόλο που έχει μικρές φωτιστικές οπές. Κάτω από το δάπεδο του θερμού χώρου υπάρχει υπόκαυστο, ενώ κάτω από το καζάνι, υπάρχει χώρος εστίας για τη θέρμανση του νερού. Στα ΒΑ του κεντρικού πυρήνα υπάρχουν δύο χώροι (ατομικό λουτρό και προθάλαμος) με θολωτή κάλυψη που αποτελούν επέκταση του λουτρού κατά το 1750 περίπου.

Άποψη του λουτρού από τα βορειοανατολικά	Άποψη του λουτρού από τα βορειοδυτικά

10. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. 1.Δημητριάδης Βασίλης, Η Κεντρική και Δυτική Μακεδονία κατά τον Εβλιγία Τσελεμπή, Θεσσαλονίκη, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, 1973
2. 2.Κασκαμανίδης Γιάννης, «Οθωμανική τοπογραφία της Φλώρινας στις αρχές του 20^ου αιώνα», Πρακτικά Συνεδρίου Φλώρινα 1912-2002. Ιστορία και Πολιτισμός, Φλώρινα, Παιδαγωγική Σχολή Φλώρινας και Τμήμα Βαλκανικών Σπουδών (Α.Π.Θ.), 2004, σ. 75-104
3. 3.Μεκάσης Δημήτρης, «Τα λουτρά», Εταιρία, Περιοδική Έκδοση, τ. 12, Φλώρινα, Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Φλώρινας, Φεβρουάριος 1993, σ. 16-22
4. 4.Μεκάσης Δημήτρης, «Το κτίριο του Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης», Εταιρία, Περιοδική Έκδοση, τ. 13, Φλώρινα, Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Φλώρινας, Ιούνιος 1993
5. 5.Μεκάσης Δημήτρης, «Η Οδός Αθηνών», Εταιρία, Περιοδική Έκδοση, τ. 14, Φλώρινα, Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Φλώρινας, Νοέμβριος 1993, σ. 33-36
6. 6.Μεκάσης Δημήτρης, «Η Οδός Κωνσταντίνου Παλαιολόγου», Εταιρία, Περιοδική Έκδοση, τ. 15, Φλώρινα, Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Φλώρινας, Απρίλιος 1994, σ. 34-39
7. 7.Μεκάσης Δημήτρης, «Γειτονιές της Φλώρινας», Εταιρία, Περιοδική Έκδοση, τ. 37, Φλώρινα, Εταιρία Γραμμάτων και Τεχνών Φλώρινας, Ιανουάριος 2003, σ. 18-32
8. 8.Μεκάσης Δημήτρης, «Ο μεγάλος πύργος στο Βαρόσι», Ελεύθερο Βήμα της Φλώρινας, Ημερήσια Εφημερίδα, Αρ. Φύλλου 2659, Φλώρινα, Εκδότης Ι. Αριστείδου, 5 Ιουνίου 2008, σ. 2
9. 9.Μεκάσης Δημήτρης, «Ο μικρός πύργος στο Βαρόσι», Ελεύθερο Βήμα της Φλώρινας, Ημερήσια Εφημερίδα, Αρ. Φύλλου 2663, Φλώρινα, Εκδότης Ι. Αριστείδου, 11 Ιουνίου 2008, σ. 7
10. 10.Οικονόμου Αινείας, Συγκριτική διερεύνηση της αρχιτεκτονικής συγκρότησης και της περιβαλλοντικής συμπεριφοράς των παραδοσιακών κατοικιών του 19^ου αιώνα στην Φλώρινα, Διδακτορική διατριβή, Αθήνα, Ε.Μ.Π., Σχολή Αρχιτεκτόνων, 2007

Σημείωση: Το φωτογραφικό αρχείο του Γαλλικού Στρατού: Campagned? Orient, 1914-18, Florina, που υπάρχει στην Φωτοθήκη Λέσχης Πολιτισμού Φλώρινας & στο Αρχείο Γ. Αντωνιάδη, παραχωρήθηκε ευγενικά από τους Γ. Δαϊκόπουλο & Γ. Αντωνιάδη.

• Επόμενο >